Công nghiệp ô tô Việt Nam có bỏ lỡ cơ hội lớn sau đại dịch Covid?

Công nghiệp ô tô luôn là ngành sản xuất được Nhà nước khẳng định ưu tiên phát triển. Thế nhưng cho đến nay, các doanh nghiệp vẫn “dài cổ” chờ chính sách ưu đãi. Những chính sách ưu đãi về thuế phí đã được ban hành không đem lại nhiều hiệu quả, thiếu tính khả thi hoặc chờ hoài vẫn chưa được thông qua.

Bỏ lỡ cơ hội

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng chương trình phục hồi nền kinh tế sau đại dịch. Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, đại dịch Covid đã làm gián đoạn hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trên toàn thế giới và ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế Việt Nam. Cùng với đó, dịch bệnh khiến nhiều chuỗi cung ứng trên thế giới và Việt Nam đứt gãy. Tuy nhiên, khi nền kinh tế phục hồi trở lại sau đại dịch, cũng là lúc nhu cầu tăng. Việt Nam cần tận dụng cơ hội này để đưa các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam hồi giữa năm nay, nghiên cứu đánh giá lại tác động của dịch Covid đối với chuỗi cung ứng 10 ngành hàng của Việt Nam. Sau đó lựa chọn 3 ngành ưu tiên nghiên cứu chuyên sâu là: nông nghiệp, chế biến thực phẩm và ô tô. Đây là 3 ngành, được cho có cơ hội lớn để phát triển và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu sau đại dịch.

Với ngành ô tô, Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định, xu hướng chuyển sang xe điện và sự chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu của các công ty đa quốc gia, sẽ tạo cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu cho thấy, ngành ô tô, còn nhiều hạn chế với các vấn đề cố hữu như: quy mô nhỏ và kém cạnh tranh về chi phí, doanh nghiệp trong nước chỉ tham gia vào các công đoạn giản đơn, tỷ lệ nội địa hóa thấp… Khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng sau đại dịch là thách thức lớn, cơ hội lại có thể bị bỏ lỡ.

Ảnh minh họa

Thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về Danh mục máy móc, thiết bị, phụ tùng thay thế, phương tiện vận tải chuyên dùng, nguyên liệu, vật tư, bán thành phẩm trong nước đã sản xuất được, ban hành ngày 17/8/2021 cho thấy, có 287 loại linh kiện mà các doanh nghiệp lắp ráp ô tô trong nước tự sản xuất được, trong đó 269 loại cho xe ô tô con dưới 9 chỗ và 18 loại cho xe khác. Nhìn vào danh mục này có thể thấy, chủ yếu là những linh kiện giản đơn, hoặc cồng kềnh, phải sử dụng nhiều nhân công. Chẳng hạn như: nắp che điện cực ắc quy, ắc quy, lốp không săm, túi đựng dụng cụ, kính cửa, ăng ten, bộ dây điện, đèn hậu, bộ cản xe, tấm ốp cửa, tựa tay cửa, chắn bùn, bậc cửa lên xuống, các tấm cách nhiệt, tấm thân xe, ghế ngồi (không có bộ phận điều khiển), vành xe, két nước làm mát, ống xả,... Những linh kiện đòi hỏi công nghệ cao gần như không có.

Trong khi đó, theo số liệu của Bộ Công Thương, với dòng xe cá nhân, Việt Nam hiện có 9 nhà sản xuất gốc (OEM) tham gia thị trường gồm: Toyota, Honda, Suzuki, Mitsubishi, Ford, Mecerdes Benz, Thaco (Trường Hải), TC Motor, VinFast. Các nhà sản xuất OEM thực hiện lắp ráp dạng CKD, trên dây chuyền sản xuất gồm 4 công đoạn chính là: hàn, sơn, lắp ráp và kiểm định. Một số hãng có thêm công đoạn dập thân vỏ xe như Toyota, VinFast, Thaco... Trong chuỗi cung ứng, chỉ có 18 nhà cung cấp phụ tùng ô tô cấp 1 và 58 nhà cung cấp cấp 2, cấp 3. Một số nhà cung cấp sản xuất cả phụ tùng xe máy lẫn ô tô. Những linh kiện nội địa hóa được có giá thành cao gấp 2-3 lần so với Thái Lan và Indonesia. Nguyên nhân chính khiến ngành công nghiệp ô tô không phát triển được là do thiếu vắng chính sách đủ tầm.

Chính sách phải hấp dẫn

Từ nhiều năm nay, công nghiệp ô tô được xác định có vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế, là một trong những động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Công nghiệp ô tô luôn là ngành sản xuất được Nhà nước khẳng định ưu tiên phát triển. Thế nhưng cho đến nay, các doanh nghiệp vẫn “dài cổ” chờ chính sách ưu đãi. Những chính sách ưu đãi đã được ban hành không đem lại nhiều hiệu quả, hoặc thiếu tính khả thi.

Một trong những chính sách quan trọng sẽ được xem xét là thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt dành cho ô tô. Hiện tại mức thuế này cao, đã hạn chế người dân sử dụng ô tô, khiến cho sản xuất ô tô không phát triển. Đề xuất điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt, theo hướng không tính giá trị linh kiện sản xuất trong nước, vào giá trị tính thuế đối với ô tô, sẽ giúp cho giá thành ô tô sản xuất lắp trong nước giảm, qua đó giảm giá bán và tăng sản lượng, được Bộ Công thương đưa ra từ năm 2017, được các doanh nghiệp ủng hộ và chờ đợi, nhưng đến nay vẫn chưa thành hiện thực.

Nhiều ý kiến cho rằng, trong khi Việt Nam mở cửa cho ô tô nhập khẩu tràn vào thì hỗ trợ ô tô trong nước bàn mãi vẫn chưa thông. Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định: giá ô tô Việt Nam cao gấp 2 lần so với các nước như Thái Lan, Indonesia và con số này còn lớn hơn, nếu so với các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản,... Nguyên nhân lớn nhất khiến giá xe trong nước tăng cao là do thuế, phí cao, trong khi sản lượng tích lũy thấp. Giá xe quá cao trong khi thu nhập của người dân thấp, khiến ô tô là mặt hàng xa xỉ với trên 95% người dân Việt Nam. Vì vậy, ngành công nghiệp ô tô không phát triển được, ảnh hưởng đến mục tiêu trở thành quốc gia công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng nêu câu hỏi, vì sao giải pháp về thuế tiêu thụ đặc biệt đã được Bộ Công thương đề xuất từ lâu, song vẫn chưa thực hiện? Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, giải pháp này cũng đang được một số nước ASEAN áp dụng. Mặc dù có thể gây quan ngại về các cam kết quốc tế, nhưng là biện pháp hữu hiệu nhất, để nâng cao khả năng cạnh tranh các sản phẩm sản xuất lắp ráp trong nước và khuyến khích các hãng xe nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.

Trước đó, tại Nghị quyết 115 NQ-CP, về các giải pháp thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ, ban hành ngày 6/8/2020 của Chính phủ (nhiệm kỳ trước) đã yêu cầu Bộ Tài chính sớm sửa đổi chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt (cụ thể là giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt) đối với sản phẩm ô tô, trình Quốc hội khóa XIV tại Kỳ họp thứ 10 diễn ra vào tháng 10/2020 xem xét. Tuy nhiên, đến nay kỳ họp thứ 2 của Quốc hội khóa XV sắp diễn ra rồi nhưng chính sách này vẫn chưa thấy trình.

Ngoài ra, các gói chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất linh kiện ô tô; gói tín dụng hỗ trợ cho khách hàng mua ô tô sản xuất lắp ráp trong nước… cũng được đề cập đến nhiều nhưng cho đến nay vẫn không thấy đâu.

Theo tính toán của các doanh nghiệp, nếu được ưu đãi miễn toàn bộ thuế tiêu thụ đặc biệt cho những linh kiện sản xuất trong nước thì giá xe sẽ giảm từ 10-30% tùy tỷ lệ nội địa hóa của từng mẫu xe. Ngoài ra, nếu các doanh nghiệp sản xuất linh kiện được vay vốn ưu đãi, được hỗ trợ hạ tầng, ưu đãi thuế… cũng giúp chi phí sản xuất giảm. Cùng với đó, người dân lại được hỗ trợ lãi vay khi mua xe sản xuất lắp ráp trong nước, thì sẽ có thêm nhiều người có khả năng tiếp cận với ô tô, giúp tăng sản lượng và sản xuất phát triển.

Cũng theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, gần đây, một số nhà đầu tư nước ngoài tỏ ý quan tâm tới sự phát triển của công nghiệp ô tô Việt Nam và đang chờ tín hiệu từ các cơ quan quản lý. Đây là cơ hội phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam trước ngưỡng cửa nước ta bước vào giai đoạn ô tô hóa. Để tạo động lực cho ngành công nghiệp ô tô phát triển, cũng như thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp mới đầu tư vào Việt Nam, hay nhận chuyển giao công nghệ từ các hãng nước ngoài, cần sớm ban hành những chính sách ưu đãi thật sự hấp dẫn và thông thoáng, các DN nêu ý kiến.