Lý do thế giới tôn vinh me là cây quý có giá trị từ gốc đến ngọn

Vì sao me được thế giới tôn vinh?

Trong tài liệu về thảo dược, cây me (tên khoa học là Tamarindus indica) là một loại cây nhiệt đới, có nguồn gốc ở miền đông châu Phi, nay được trồng nhiều hơn ở châu Á, châu Mỹ Latinh, là một trong những cây dại có quả ngon mọc phổ biến nhất thế giới.

Ít ai biết rằng loại cây này từ lâu đã được thế giới tôn vinh là giống cây quý, cần được bảo tồn, xếp thứ 2 trong danh sách những giống cây quý "từ gốc đến ngọn".

Sách "Vân Nam trung thảo dược tuyển" (TQ) ghi rằng me là loại trái cây thanh nhiệt giải nóng, tiêu hóa thức ăn tốt, chống táo bón hiệu quả bậc nhất trong những loại trái cây.

Sách "Trấn Nam bản thảo" viết rằng, quả me giúp giải rượu tiêu viêm, đặc biệt tốt trong việc hỗ trợ dạ dày tiêu hóa, nấu với đường trắng thành mứt để ăn thì quý giá không tiền nào sánh nổi.

Trước hết, me là cây thân gỗ, gồm nhiều lớp gỗ lõi cứng, màu đỏ sẫm và lớp dác gỗ mềm có màu ánh vàng. Lá có dạng lá kép lông chim. Hoa mọc thành dạng cành màu trắng hoặc vàng rất đẹp.

Cùi thịt của quả me được dùng như là một loại gia vị quý trong ẩm thực ở cả châu Á và châu Mỹ Latinh, nó là một thành phần quan trọng không thể thiếu trong món nước sốt Worcestershire và nước sốt HP ở Ấn Độ.

Cùi thịt quả non rất chua, vì thế rất thích hợp dùng trong các món ăn chính, trong khi cùi thịt quả chín lại có vị ngọt hơn, có thể sử dụng như là một loại đồ tráng miệng, làm đồ uống, đồ điểm tâm.

Sở dĩ thế giới xem là cây quý vì cùi thịt, lá và vỏ thân cây có một số ứng dụng trong y học. Ví dụ tại Philippines, lá me được dùng trong một số loại trà, thuốc để giảm sốt rét.

Lá me cũng chính là thành phần chủ yếu trong đồ ăn ở miền nam Ấn Độ, được sử dụng để làm gia vị trong súp đậu lăng với nhiều loại rau, cơm pulihora, và nhiều loại tương ớt.

Me có sẵn trong mọi cửa hàng bán đồ ăn kiểu Ấn Độ trên toàn thế giới. Xuất hiện trong nhiều dạng đồ điểm tâm ở khu vực Đông Nam Á như quả chín ướp muối, tẩm đường, làm đồ uống lạnh, kem…

Do các tính chất y học đặc thù, me được dùng trong y học để điều trị một số bệnh liên quan đến dạ dày hay đường tiêu hóa.

Me là một loại thực phẩm phổ biến ở Mexico và nó được làm thành nhiều loại kẹo. Phổ biến đến nỗi còn được dùng thành tiếng lóng ở Mexico để chỉ những người làm nhiệm vụ kiểm soát giao thông, do màu quần áo của họ giống như màu vỏ quả me.

Tuy nhiên, me là cây có thân phận giản dị ở Việt Nam

Me được xem là loại trái cây dại ở Việt Nam, đa số cây được mọc tự nhiên hoặc trồng làm cảnh hay làm bóng mát ở các tuyến phố.

Một số gia đình trồng cây me để lấy lá nấu canh chua và đến mùa thu hoạch quả chế biến thành món ăn vặt.

Ở Việt Nam, me được xem là một món rau gia vị để nấu canh, quả me, lá me non được dùng nấu canh chua, vị chua của me thơm và tốt hơn dùng dấm.

Quả me chín dùng làm món ăn vặt, hoặc được dầm làm nước chấm tạo hương vị đặc biệt. 

Nước mắm me được người dân miền Nam sử dụng để chấm với các loại khô nướng nhất là khô cá khoai rất độc đáo.

Me ngày nay còn được cho vào các thức ăn nhanh đóng gói dạng "mì ăn liền" nhưng chất lượng và mùi hương đã giảm đi nhiều. Mứt me cũng được nhiều người yêu chuộng trong ngày tết.

Me trái lớn vừa thu hoạch dùng để ngâm cho mềm với nước cam thảo rồi rút bỏ hột, ăn với muối hay với mắm ruốc có ớt rất ngon. Loại này thường được bán rong ở các trường học trong miền Nam.

Me chín bỏ hột ngào đường dùng để ăn hay chan lên bánh tráng nướng. Quả me non, hạt chưa phát triển, thân dẹp, được pha nước mắm, đường, ớt, làm món ăn vặt.

Tác dụng chữa bệnh của me ít người để ý

Ở Trung Quốc và nhiều nước khác trên thế giới, cây me có một vị trí đặc biệt quan trọng, nằm trong danh sách bảo vệ của quốc gia nhờ những tác dụng tốt "từ gốc đến ngọn" mà nó mang lại. Theo ghi chép, me có thể dùng để chữa bệnh.

1. Thanh nhiệt, giải độc, giải rượu

Từ lá đến quả me đều chứa một lượng axit amin nên có thể nấu canh thành một món ăn bổ dưỡng, thanh mát, giải nhiệt và thơm dịu.

Mật hoa phong phú, có thể diệt ký sinh trùng trong cơ thể người, giảm nồng độ của rượu, phòng ngộ độc. Chất axit trong quả me có thể giải độc, loại bỏ các cơn đau họng, giúp tiêu hóa.

Me cũng có thể chế biến thành một loại tinh dầu xoa bóp cho bệnh thấp khớp.

2. Bổ sung dinh dưỡng

Cùi thịt quả me rất giàu đường, acid acetic, axit tartaric, axit formic, axit citric và các thành phần khác, được xem là gia vị chủ yếu trong ngành công nghiệp thực phẩm được sử dụng cho đồ uống, mứt và các sản phẩm khác.

Trong khi đó, nụ hoa và quả rất giàu canxi, phốt pho, sắt và các yếu tố vi lượng khác, bao gồm tỷ lệ canxi đứng đầu trong tất cả các loại trái cây.

Trong y học, nụ hoa me cũng được sử dụng rộng rãi để chữa tiêu chảy, đầy hơi, bệnh phong, tê liệt, phòng và điều trị bệnh còi xương ở trẻ.

3. Hỗ trợ tiêu hóa

Bột trái me chín có tác dụng trong điều trị nôn mửa, đầy hơi và khó tiêu. Người ta có thể pha bột me trong nước để uống, có tác dụng chữa chứng mất cảm giác ngon miệng và kén ăn.

Những người bị khô miệng, dễ bị kích ứng, dùng me sắc thành nước uống, thêm đường để làm thành món đồ uống ngọt ngào. Người bị táo bón có thể nấu me thành nước để uống thay nước.

4. Tăng cường khả năng miễn dịch

Do giàu vitamin C nên me giúp tăng cường khả năng miễn dịch cho cơ thể, hạn chế các nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng.

5. Chữa cảm lạnh

Bột và thịt me có thể làm món súp nóng dùng để trị bệnh cảm lạnh theo cách chữa bệnh cổ truyền của người Ấn Độ.

6. Giảm sốt, chữa đau họng

Bột me khô rất hữu ích trong việc trị sốt. Súc miệng nước me hàng ngày có thể giảm đau rát họng.