Nhớ nao lòng xôi sắn của người Thái Tây Bắc

Xôi sắn không còn là món ăn riêng của người Thái mà đã trở thành món quà len lỏi trong từng ngõ phố.

Xôi sắn là là món ăn quen thuộc của người Thái vùng Tây Bắc. Sắn đào từ nương về bóc vỏ, rửa sạch rồi nạo thành từng sợi nhỏ trộn lẫn với gạo nếp cho vào chõ đồ lên. Từ những củ sắn mới mang ngoài ruộng về còn lấm đất được các bà, các mế chọn kỹ rồi rửa sạch, bóc hết lớp áo ngoài rồi bóc cả lớp áo dày kế tiếp, đến khi gặp lõi sắn trắng ngần phía trong cùng mới thôi.

Củ sắn được chọn phải là những củ ngắn, tròn lẳn và không bị sâu bệnh. Sắn rửa sạch rồi mang luộc trước cho nguội, để khi đồ với xôi sẽ không bị lẫn vào. Dừa mua được ở buổi chợ phiên, đem nạo thành từng sợi nhỏ để khi trộn với gạo và sắn sẽ dễ làm hơn.

Để xôi dẻo, nắm tay không dính, lâu thiu, người ta không dùng các loại chõ sành, chõ kim loại vì có nhược điểm thường gây ra “ướt xôi” không ngấm nước. Cái chõ này được làm bằng những khúc gỗ có đường kính nhỏ, gỗ mềm đem về cắt khúc, cưa rỗng giữa, tạo dáng đẹp như một đài hoa, thon nhỏ từ dưới lên trên, đáy chõ có hai thanh tre nhỏ để đặt tấm đan thưa đỡ gạo khi cho gạo vào chõ xôi. 

Phần chõ lại được đặt trên một cái ninh đồng, thay cho nồi. Dùng loại chõ gỗ có ưu điểm gỗ hút hơi nước lên, xôi chín dẻo, khô. Khi xôi chín bà con đổ xôi ra mâm, dàn mỏng dùng quạt, quạt cho xôi nguội nhanh. Rồi cho xôi vào các giỏ đan bằng mây có nắp đậy, có quai treo lên cột nhà. Đến bữa đem ra dùng hoặc đem đi làm nương ăn rất tiện. Thức ăn chỉ cần là gói muối ớt, hoặc con cá nướng.

Ăn xôi sắn chấm với muối ớt rất ngon, gạo nếp đậm ngọt, sắn bùi, muối mặn, ớt cay rất lạ miệng, ăn chỉ thấy no, không biết chán. Loại xôi sắn từ lâu được coi như một món ăn truyền thống kết tinh được nét đẹp văn hoá từ bộ đồ xôi: chõ gỗ, ninh đồng và cách chế biến gạo nếp với sắn nạo của dân tộc Thái Tây Bắc. Đến nay xôi sắn vẫn là món chủ lực của các gia đình. .

Món xôi không cầu kỳ nhưng lại khiến người ta bất ngờ bởi hương vị của nó. Nồi xôi sắn với làn khói mỏng manh, những hạt xôi nếp dẻo, trắng trong, những sợi sắn trắng ngà, bở tơi, nhìn đã thấy thèm! Nếm thử một miếng, cái ngọt ngọt, bùi bùi của sắn quyện lấy cái dẻo dẻo, dính dính của xôi nếp hương, chỉ cần thêm một chút muối cho đậm đà là đã khiến thực khách ăn một lần là nhớ mãi không quên. Người ta có khi còn cho thêm mỡ hành vào xôi sắn. Mùi thơm của hành phi, vị béo ngậy của mỡ càng làm món ăn thêm cuốn hút.
Bây giờ xôi sắn không còn là món ăn riêng của người Thái Tây Bắc mà đã trở thành món quà len lỏi trong từng ngõ phố của nhiều đô thị lớn. Những gói xôi sắn thơm lừng, bên trên là ruốc tôm tơi bông lên, màu hồng nhạt nổi lên trên màu trắng của nếp và sắn vô cùng đẹp mắt. 

Xôi sắn là sản phẩm của núi rừng cùng với ruốc tôm là sản vật của biển, món ăn là sự hòa hợp của thiên nhiên Việt Nam. Sự kết hợp lạ kỳ của các nguyên liệu chế biến đã làm nên sự độc đáo và phong phú cho nền ẩm thực Việt.